Hoe lees ’n mens Die Bybel vandag?

Maar dis nie wat die dominee en die pastoor en die samelewing hoor nie. Hulle hoor hier word nou verkondig — oftewel ’n uitspraak gemaak — dat mans nou net soveel vroue kan hê as wat hulle wil. En dit, sê hulle, is teen Die Bybel, al sê Die Bybel nou ook wat.

Maar dit is weer eens nie wat die dominees en die pastore hoor nie. Hulle hoor net hier word gesê — oftewel ’n uitspraak gemaak — dat seks voor die huwelik verpligtend moet wees. En hulle spring in hulle bakkies, nog so met die rugbyfluitjie om die nek, en in hulle Mercedesse, nog met die sekretaresse daarin, en jaag na die konsistorie om hierdie ding te gaan besweer. Sonder, natuurlik, om met haar in gesprek te tree oor wat nou eintlik gesê is. Tipiese patriargale gedrag. Of is dit dalk ’n jaloesie, ’n vrees dat hulle hulle lewe lank met hulle fout moes saamleef nadat hulle weens seks moes trou, en sê nou net dit was alles onnodig? Dis alles teen Die Bybel sê hulle, al kan hulle moeilik uit Die Bybel aanhaal om hulleself te bewys.

Weer eens is dit nie hoe die dominees en pastore, en die pers, dit aan die mense oorvertel nie. Nee, hier het ons ’n vrou wat van die preekstoel af vloek, en Die Bybel sê dit mag nie.

Onlangs stuur ’n kerk ’n vrou na die Wêreldbond van Gereformeerde Kerke. En daar maak sy ’n geweldige ontdekking. Sy ontdek Vennootskapteologie. Sy het skynbaar nog nooit gehoor dat verskeie vroue-teoloë in Suid-Afrika al lankal daaroor praat nie, en selfs daaroor gepraat het op ’n onlangse vroue-predikante-konferensie wat deur haarself gereël is. Nou bied sy egter met haar nuutgevonde vennootskapsteologie ’n ander interpretasie daarvan aan. Vroue laat die teologie net met een vlerk vlieg, en mans is nodig om die voël in volle vlug te sit. Anders kom ons nie van die grond af nie. Ons het dit aanvanklik tog anders ingesien, dat patriargale teologie die voël van geen vlerke voorsien het en dat die vroue nou die nodige balans gebring het. Die voël het nou twee vlerke, waarvan die een nie manlik en die ander vroulik is nie. Die voël het twee vennootskapvlerke. Maar dit lyk vir my of die hooftruuk van patriargale teologie juis is om vroue daarvoor te skaak, sodat hulle nie erkenning aan mekaar gee nie en patriargale teologie nog steeds as die standaardteologie sien.

Ek vra u nou, menere en me’e, hoe is dat in Suid-Afrika feministiese diskoerse soos hierbo genoem, dadelik vir die patriargaat geskaak word en in oermanlike terme oorvertel word? En hoe is dit dat Die Bybel telkens gebruik word om hierdie patriargale diskoerse in stand te hou terwyl Die Bybel telkens nie hierdie inhoude bevat nie en selfs die teenoorgestelde sê?

Die punt is dat die Suid-Afrikaanse samelewing deur ’n paar groot godsdienstige diskoerse beheer word (wat ek nou-nou sal noem) en wat deur dominees en pastore (dikwels van beide geslagte) ondersteun word met hulle spesifieke lees — oftewel vertel — van Die Bybel wat hulle vergoddelik het.

Voor ek die diskoerse op die naam wil noem, wil ek net gou kyk wat gebeur in ’n samelewing wanneer die dominee of pastoor sy of haar vertel van Die Bybel vergoddelik, en dit aanbied as God se woord, en Die Bybel derhalwe tot towerspreuke reduseer.

II     Die invloed van die dominee/pastoor op menslike gedrag

Of Die Bybel nou God of mens se woord is, die punt hier is dat die dominee of pastoor se oorvertel van Die Bybel ’n geweldige invloed in die samelewing op mense se gedrag het. Hierdie invloed kan goed wees, en mense gesond maak, of dit kan sleg wees en mense tot afwykende gedrag aanspoor. Ons praat deesdae van “spiritual abuse” — geestelike geweld — waar die dominee of pastoor vir mense gedrag voorskryf wat mense siek maak terwyl dit mag aan die dominee of pastoor gee.

Ek noem graag voorbeelde hiervan:

Ek noem dié voorbeeld om hierdie soort negatiewe invloed van godsdiens op menslike gedrag nie net tot die Christendom te beperk nie.

Is godsdiens dan sleg vir ’n mens? Inteendeel, ek sien dikwels, in wit suburbia en in swart informele woongebiede, dat godsdiens die laaste stukkie hoop is waaraan mense klou. Of dit nou vir swart vroue is wat aan lewenslange armoede ly, of wit vroue op wie daar deesdae vinnig armoede afkom, baie van hulle bly aan die lewe omdat hulle glo dat God naby hulle is, die enigste persoonlike verhouding waarin hulle nog warmte en troos kan vind.

III     Die godsdienstige diskoerse wat ons lewens beheer

Ek wil dan nou derdens en laastens drie van hierdie godsdienstige diskoerse noem wat ons lewens beheer en voorstel hoe ons hulle kan dekonstrueer om hulle in lewegewende, heelmakende diskoerse te verander.

Tydens ’n onlangse navorsingsprojek het ek mense, ryk en arm, wit en swart, oud en jonk, slim en slimmer, gevra hoe godsdiens hulle alledaagse besluite beïnvloed (dis nou hulle morele, sosiale en politieke besluite). Hulle het dit dadelik geïnterpreteer as sou ek gevra het: Hoe gehoorsaam is jy aan wat die dominee of pastoor vir jou oor Die Bybel vertel en hoe jy daarvolgens moet lewe?

As ek moet saamvat wat hulle gesê het, is dit eenvoudig in twee sinne saam te vat:

1. Die Bybel sê dinge wat ’n mens nie wil hoor nie — en dit het gewoonlik met morele dinge te doen soos seks en genadedood en kinders slaan en egskeiding en TV-kyk en vir jou kinders Pokémonkaarte koop.

2. Maar Die Bybel sê dan ook genoeg dinge wat ’n mens wel wil hoor — en dit fungeer dan gewoonlik op ’n bonatuurlike vlak en het te doen met jou verlossing, nadoodse lewe en troos vir ellendes wat jou in hierdie lewe kan oorkom.

   Dit, dink ek dan, is die dominante diskoers wat daar oor Die Bybel in ons samelewing heers: dit bestaan uit morele moenies om ons daaglikse lewens te reël, en uit bonatuurlike beloftes oor toekomstige verlossing. Die interpretasie van sowel die morele moenies as die toekomstige beloftes van verlossing lê natuurlik in die hande van die dominee of die pastoor en is die basis van sy of haar geestelike mag.

   Ek persoonlik is dol op Die Bybel en kan nie my hande daarvan af hou nie, nie as gelowige of as akademikus nie, al is ek nie primêr ’n Bybelkundige nie maar ’n kerkhistorikus. Maar daar is twee maniere waarop ek dink ons nie Die Bybel moet hanteer nie.

   º     Die eerste manier is natuurlik die letterlik uitvis van versies wat dan vergoddelik word (dit is, as God se Woorde aangebied word) en as towerspreuke gebruik word om andersdenkendes se koppe mee te knak. Of hulle sal inligting wat nie in Die Bybel voorkom nie, as ’n verbod lees. Hulle sal byvoorbeeld sê dat seks inherent sonde is, oftewel erger nog, die oersonde is, omdat daar nie seks in die paradys was nie en Adam vir Eva eers bewatookal het nadat hulle uit die paradys geskop is.

   Dit is die gewone manier waarop Die Bybel in ons land gebruik word. My beswaar daarteen is tweërlei: eerstens, natuurlik, omdat dit mag aan die dominee of pastoor gee om mense se lewens te beheer, en tweedens die afwykende gedrag waartoe dít aanleiding gee soos ek vroëer aangedui het.

   º     Die tweede is die histories-kritiese manier waarop Sakkie en daardie verligte ouens Die Bybel gebruik. Hulle doel is eerbaar. Hulle wil die versies wat die eerste metode tot toorversies verhef het, in hulle historiese konteks plaas en daarmee ’n oproep op mense doen om Die Bybel, ’n premodernistiese geskrif, nie verbatim op ’n post-moderne samelewing af te druk nie. Ons moet eerder bekommerd wees, sê hulle, as ons lewenswyse en lewensbeskouing nog soveel met mense van 12 000 jaar gelede ooreenstem dat ons hulle beginsels nog op ons lewens kan toepas. Histories-kritiese feministe sal byvoorbeeld sê dat hulle bekommerd is daaroor wanneer vroue vandag maklik met vroue in Die Bybel identifiseer, want dit sou beteken dat die diskoerse wat vroue se lewens vandag beheer, nie veel verskil van dié van Bybelse vroue nie.

   Wat my egter pla van die historiese kritici is dat jy met hulle bevindinge net mooi niks kan doen nie. Hulle maak Die Bybel so outyds dat jy dit nie meer kan gebruik nie.

   Ek beskou Die Bybel egter as ’n vrugbare interteks en bly aktief daarby betrokke. Dis waar dat Die Bybel in kulture ontstaan het wat baie van ons s’n verskil — maar dis ook waar dat Die Bybel vandag mense oor baie kulture heen met mekaar saambind. As vroue in Afrika byvoorbeeld bymekaarkom om oor hulle godsdiens te praat, ken hulle almal Die Bybelse verhale ten spyte van die verskillende nature waaruit hulle kom.

   My aanpak tot Die Bybel is derhalwe nie letterlik of histories-krities nie, maar narratief. Dis moeilik om hier in ’n sin of twee te verduidelik (dis makliker om die standpunte wat jy verwerp in ’n sin of twee te verduidelik) — maar dit kom daarop neer dat verhale in Die Bybel verhaalagtig in ’n rigting gestuur word om vandag se seermaakdinge heel te maak. So sal ’n mens byvoorbeeld die hedendaagse probleem van verbale geweld aanspreek deur na die woorde te kyk wat paartjies vir mekaar in Die Bybel gesê het en uit hulle stories heelmaakwoorde aflei om vandag se seermaakwoorde mee te dekonstrueer — sonder dat jy voorgee dat jou oorvertel van die storie die enigste of die waarste is.

   Hierdie metode het derhalwe ook ’n neo-apokriwiese faset. Dit wonder oor verhale wat nie in Die Bybel voorkom nie. So sou ’n mens wonder wat Noag se vrou se verhaal is, of Kain se vrou s’n — of selfs Petrus se vrou se verhaal, wat hom op sy sendingreise vergesel het. Al hierdie vroue word genoem in Die Bybel, maar sonder ’n gepaardgaande storie. ’n Narratiewe aanpak wonder oor hierdie vroue se stories en voorsien vir hulle ’n moontlike storie — een wat ander vroue kan heelmaak — sonder, weer eens, om voor te gee dat dit die finale storie is of dat dit enigsins historiese “waarheid” sou bevat.

Suid-Afrika is, op grond van die bevindinge van sy vorige sensus, numeries die Christelikste land in die wêreld. Dit is egter ook die land met die hoogste voorkoms van huishoudelike geweld, verkragting, en MIV-verspreiding. Al hierdie is “partnership crimes”, misdade wat tussen man en vrou (of dan paartjies) gebeur.

Wanneer ek vir kerkleiers, wit en swart, vra hoeveel Christene daar in hulle gemeenskap is, dan sê hulle gewoonlik tussen 70% en 100%. As ek vra wie dit dan is wat hierdie dinge doen, soos verkragting en huishoudelike geweld en die verspreiding van HIV, dan sê hulle dat ’n mens moet onthou dat net omtrent die helfte van Christene ware Christene is. Ware Christene doen nie hierdie goed nie. Dis die onware Christene wat hulle vroue slaan, vroue verkrag en MIV versprei. Jy sal dan ook vind dat wanneer jy ’n vermeende verkragter in die tronk gaan besoek, die eerste ding wat hy vir jou sê is dat hy aan hierdie of daardie kerk behoort.

Daar word twee oplossings voorgestel vir hierdie situasie:

1. Die eerste is dat moraliteit uit die godsdienste se hande geneem word, want hulle het ’n gemors daarvan gemaak. Godsdienste skryf wel streng morele wette vir mense voor, maar aan die ander kant vertel hulle vir mans dat vroue daar is vir hulle plesier en besit — en dit het aanleiding gegee tot ons huidige situasie van geweld en losbandigheid.

   Die vraag is net, as jy moraliteit uit die godsdienste se hande vat, in wie se hande gee jy dit? Die regering sit self met sy hande in sy hare oor die morele dilemma in die land, want aan die een kant het hulle alle morele wette geskrap en probeer hulle nou terugkrabbel deur kongresse te hou oor morele regenerasie, waarby hulle nou maar weer die godsdienste betrek.

2. Die tweede oplossing is om nog meer beheer oor moraliteit vir die kerk te gee. In hierdie verband is daar al hoe meer ’n oproep van die kerke vir mense om terug te keer tot “die tradisionele gesin”. Ek sou daarvoor stem dat ons moet terugkeer tot die gesin, maar nie tot die tradisionele, patriargale gesin nie. Wêreldoor kry jy hierdie oproep tot ’n terugkeer na die gesin (dink byvoorbeeld aan die Million Family March wat verlede jaar in Washington gehou is). Daar is ook wêreldwyd groepe wat hulle daarvoor beywer om regerings te beïnvloed om die onderhoud wat hulle aan enkelmoeders en geskeide mense betaal, terug te trek. Soos julle weet, ontvang enkelmoeders en geskeide mense staatsubsidies in welsynstate soos in Wes-Europa en Nieu-Seeland. So het ek nou die dag ’n Nieu-Seelandse groep ontmoet wat die regering probeer beïnvloed nie net om die staatssubsidies aan enkelmoeders en geskeide vroue te onttrek nie, maar vroue wat kinders het sonder dat hulle getroud is, of mense wat skei, ekstra te belas — om sodoende mense te dwing om kinders slegs binne die huwelik groot te maak.

3. Persoonlik dink ek dat, al kan jy moraliteit nie meer net tot godsdiens beperk nie al wil jy, die kerke erns daarvan moet maak om ’n moraliteit te verkondig wat berus op die verantwoordelikheid en respek wat beide partners in ’n verhouding (of hoeveel partners daar nou ookal in ’n verhouding is) teenoor mekaar moet hê. Ons praat nie hier van verantwoordelikheid en respek in sy outydse sin nie, maar oor die verantwoordelikheid wat ons as gelykes in ’n verhouding vir mekaar se gevoelens en drome moet hê, en die respek wat daarmee gepaardgaan — weer eens, tussen gelykes en vennote.

IV     Ter afsluiting

Menere en me’e, ek het baie simpatie met mense wat sê hulle weet vandag nie meer hoe om ’n Christen in hierdie land te wees nie.

Menere en me’e, ons kan maar net klein stappies uit hierdie gemors gee. En die eerste hiervan, dink ek, is om van Die Bybel ’n vriendelike boek te maak, ’n boek wat die verhale vertel van mense soos ek en jy wat soek — ernstig soek — na ’n sinvolle verhouding met God, ons medemens — en ons eie geluk.

to the top