|
|
|
|
|
|
Oscars: goud of klatergoud?Coenraad WaltersIn 1968 het “die grootste wetenskapfiksieskrywer in die HEELAL” (nie my woorde nie — chw) een van sy kortverhale verwerk tot ’n draaiboek, en ’n beroemde regisseur het hom daarmee gehelp. Arthur C. Clarke en Stanley Kubrik het egter nie die Oscar gewen vir Beste Verwerkte Draaiboek nie, maar die rolprent 2001: A space odyssey het uit eie reg klassieke status verwerf en Richard Strauss se grootse opening van die toondig Also sprach Zarathustra in die populêre musiekarena geplaas. Met die drie-en-sewentigste toekenningseremonie van die Akademie vir Rolprentkuns en -wetenskap is hierdie bekende akkoorde en melodie benut: dit is immers die jaar 2001! En asof vanuit die buitenste ruim het Oscar neergedaal, goue knikkies en goue drukkies uitgedeel, ander in ’n goue gloed geïgnoreer, en weer teruggekeer “huis toe”, sodat ons aardlinge oor die gebeure kan bespiegel, en solank kan begin wonder oor wat volgende jaar gaan gebeur. (Lees intussen daaroor op www.oscar.com of www.oscar.org Een van die truuks wat gebruik is om aan die seremonie meer luister te verleen, was om Arthur C. Clarke te kry om die Oscar vir Beste Draaiboek gebaseer op materiaal wat voorheen gepubliseer is, te laat aankondig. Viva die tegnologie: Clarke het sy aanbiedtakie vanuit Sri Lanka voltooi! Op soortgelyke wyse het Bob Dylan sy genomineerde liedjie (“Things have changed” uit Wonder Boys) uitgevoer in Sydney, Australië — en sommer van daar af sy wennerstoesprakie afgesteek. Verder was die seremonie effens flou — hoewel Steve Martin ’n mens nooit laat voel het dat jy nou skaam moet wees oor jy ’n lid van die menslike ras is nie, was daar ’n beduidende gebrek aan sprankel. Hy het darem met homself gespot (om die Oscars aan te bied is soos om met ’n mooi vrou te slaap: hy kry dit net reg wanneer Billy Crystal uitstedig is!), vir George W. Bush en die Afghaanse Taliban-regering bygekom, die verpligte grappies gemaak oor die lengte van die seremonie en verwys na televisiereekse wat op “ware lewenservarings” gebaseer is (soos Survivor en Temptation Island). Aan die einde van die seremonie sou iemand uit showbiz uitgestem word! Te midde van die gesprek oor die Oscar-toekennings van 2001 voel hierdie fliekvlooi homself geroepe om ook ’n paar stuiwers in die armbeurs te werp — drie, om presies te wees. Eerstens iets oor die genomineerde Beste Rolprente, dan iets oor Oscar se stiltes, en laastens ’n opmerking oor die genomineerde Beste Oorspronklike Klankbane.
Vir Crouching tiger, hidden dragon (Wo hu zang lon) (2000) keer hy terug na sy klassieke Chinese wortels, in so ’n mate dat hy sy span Oosterse akteurs vanuit verskillende gemeenskappe gedwing het om suiwer Mandaryns te praat — glo nie so maklik nie! Voorts het hy uiterste eise aan sy tegniese span gestel om fabelagtige tonele te realiseer. Hoewel sommige kykers Lee se verhaal afgemaak het as net nog ’n stuk Oosterse vegkuns, lê sy verhaal op die vlak van argetipes. Wanneer die geëerde kryger Li Mu Bai (Yun-Fat Chow) besluit om die wapens neer te lê en sy lewe aan ’n innerlike reis te wy, word sy swaard gesteel uit die huis van die persoon aan wie hy dit geskenk het. Met die hulp van die vrou op wie hy nog altyd heimlik verlief was, Shu Lien (Michelle Yeoh), spoor hy die dief op: ’n bloedjong meisie uit ’n skatryk huis, Jiao Long Yu (Ziyi Zhang). Sy word opgelei deur ’n ervare maar bose vrouekryger, Jade Fox (Pei-Pei Cheng), wat ’n wrok teen Li Mu Bai dra. Die opspoor en terugwen van die swaard is skouspelagtig, en mense wat voel dat baie van die visuele materiaal by The matrix “geleen” is, is reg: dieselfde persoon wat die gevegstonele vir Keanu Reeves en sy makkers gechoreografeer het, is deur Lee ingespan om sy krygers deur die lug te laat sweef, teen mure te laat ophuppel en swaardgevegte in die boomtoppe te laat voer. Laasgenoemde toneel is een van die mees poëtiese stukke filmwerk wat hierdie vlooi nog ooit gesien het, en die Oscar-bekroning vir kinematografie is deeglik verdiend. Die feit dat Crouching tiger, hidden dragon ook genomineer is in die kategorie vir Beste Buitelandse Prent beteken ’n paar dinge:
Die vier toekennings vir Crouching tiger, hidden dragon was vir Beste Buitelandse Rolprent, Kinematografie, Kunsregie, en Klankbaan. Die ander nominasies was vir Beste Kostuumontwerp, Regisseur, Redigering, Liedjie, Verwerkte Draaiboek en Rolprent.
Die verhaal is epies eenvoudig: Keiser Marcus Aurelius (Richard Harris) sterf. Voor sy dood het hy sy suksesvolle en populêre generaal Maximus (Russell Crowe — 2001 se Beste Akteur) aangewys as opvolger, maar geen bewyse daarvoor nagelaat nie. Sy seun Commodus (Joaquin Phoenix — genomineer as Beste Byspeler) raak van Maximus ontslae. Maximus ontsnap egter, word na ’n vlugtog gered/gevang deur ’n afrigter van gladiatore, en beland sodoende in Rome. Terwyl hy as gladiator die hart van die Romeinse populus wen, word daar met hom gekonkel, en ten slotte slaag hy daarin om van Commodus ontslae te raak — op so ’n manier dat hy nie op sy beurt weer kan ontsnap nie. (Dus geen opvolgprent nie?! Ag nee!) Soos in Crouching tiger, hidden dragon oorleef hierdie held egter nie die verhaal nie, maar Rome se vryheid is weer verseker. Vir ’n rukkie. Die meevoerende verhaal, hoe onoortuigend ook al op seker plekke en oorbekend op ander, span saam met die stelle, die kostuumontwerp en die rekenaargrafika om die kyker te oorrompel. En siniese voorspellings van Oscar se gewoontes dui daarop dat die Gladiator-span nog ’n paar geleenthede sal hê om aan goud te raak. Die populêre sukses, die feit dat dit twee en ’n half uur lank is … Of Russell Crowe sy goue beeldjie verdien, is ’n ope vraag — hy was nogal oortuigend sterk en bloeddorstig ter wille van sy eie lewe. Die Akademie vergoed moontlik vir die feit dat hy verlede jaar in die stof gebyt het teen Kevin Spacey in American Beauty — sy vertolking as The insider wat die sinistere verdoeseling van feite deur sigaretmaatskappye aan die groot klok hang, was blykbaar uiters verdienstelik. Nou ja, ’n mens wen soms en ander kere wen jy nie. Phoenix se bose karakter had ’n bietjie meer kans om deur die akteur geplooi te word, maar was eintlik ook maar so bekend (ook in antieke Rome was Cruella de Vil ’n bekende tipe). Ten slotte het die Gladiator-span huis toe gegaan met vyf toekennings: Beste Rolprent, Akteur, Kostuumontwerp, Visuele Effekte en Klank. Daarbenewens was daar sewe verdere nominasies: vir Beste Byspeler, Kunsregie, Kinematografie, Regisseur, Redigering, Klankbaan en Oorspronklike Draaiboek.
En as ’n mens mooi gaan kyk, handel al die genomineerdes oor hierdie argetipiese stryd van goed teen kwaad. Chocolat handel oor bevryding versus repressie. In Crouching tiger, hidden dragon word eerbaarheid teenoor hebsug gestel. Erin Brokovich is ’n enkeling wat ’n bose maatskappy kaalvuis aanpak ter wille van ’n groep slagoffers. Maximus die gladiator probeer Rome bevry van ’n tiran. En selfs al is ’n rolprent oor dwelmgebruik nugter en bied dit ’n diepsinnige ondersoek oor die motivering agter die verslawing (soos Traffic), kan dit werklik sy onderwerp positief uitbeeld, en rehabilitasie as iets ongewens? Praat van resepte wat werk!
En tydens die seremonie bloei jou hart vir genomineerdes soos Ed Harris (Beste Akteur, na twee vorige nominasies as Beste Byspeler) en Joan Allen (Beste Aktrise, na twee vorige nominasies as Beste Byspeelster) wat al meermale genomineer is, maar net nie wen nie! Maar nou ja: klink name soos Peter O’Toole en Richard Burton (albei met sewe Beste Akteur-nominasies, maar geen toekennings nie) bekend? Miskien moet ’n mens eerder met hoop in jou hart kyk na iemand soos Paul Newman, wat na sewe nominasies en ’n ere-Oscar uiteindelik in 1987 vir The color of money gewen het. Akademie-genade? Daarna het hy die Jean Hersholt Humanitarian Award gewen, en in 1995 weer as Beste Akteur genomineer. Lesers wat nog nie kennis gemaak het met Mr Cranky nie, kan gerus besoek aflê by dié ou knorpot (www.mrcranky.com). Hierdie webskrywer gaan van die veronderstelling uit dat alle rolprente vrot is — party is net vrotter as ander. Sy hoogste gradering is Een Bom, wat daarop dui dat die rolprent “byna verduurbaar” is! En dit raak daarna net interessanter … Ewenwel, Mr Cranky se groot probleem met Dancer in the dark is dat dit eenvoudig ’n veroordeling van die Amerikaanse lewenstyl is, en dat hy sou verkies as Lars von Trier sy opinies vir homself hou in die godverlate Skandinawiese ysskots wat hy “huis” noem. Dis nou ’n vriendelike vrye vertaling van Mr Cranky se opinie. Sy besprekings is gewoonlik kort en nie noodwendig veelvlakkig nie, maar hy kry darem nog kans om te sê dat hy nie seker is waarom Björk die hele tyd ’n uitdrukking van engelagtige vreugde handhaaf nie: wil Von Trier dit so hê, of kan sy eenvoudig nie anders nie? Die Amerikaners het duidelik nog nie ’n Waarheidskommissie deurleef wat hul lewenstyl blootgelê en bevraagteken het nie, dié dat hulle so kleinserig is. Von Trier bekyk nie bloot die Amerikaanse kondisie nie, maar die menslike kondisie in sy verhaal waarin die kyker niks gespaar word nie. Hoewel dit baie so lyk, is Dancer in the dark nie ’n ware Dogme 95-prent nie. Eerstens word die regisseur se naam darem te enorm groot op die skerm vertoon. Was dit dalk ’n vereiste van die reklamespan? Von Trier se omstrede produksies kan sekerlik nie onder die Dogme-anonimiteit versteek word nie! Tweedens was Björk se sogenaamde Selmasongs van meet af deel van die beplanning — en Dogme 95 bepaal dat slegs musiek wat natuurlik voorkom in die verfilmde ruimtes gebruik mag word. Die fantasmagoriese verbeeldingsvlugte van Selma verhef die verhaal bo die realisme wat Dogme 95 wil afdwing. En derdens is daar tegniese truuks wat Dogme 95 nie toelaat nie: die verandering van kleur tydens die liedjies, die danstonele, die hyskraanskoot aan die einde, wat van die hangende lyk opstyg om die deernisvolle vrouebewaarder Brenda te toon. (Die aktrise in hierdie rol, Siobhan Fallon, verdien loshande my Goue Handdruk as Byspeelster!) ’n Resensent het die prent ’n “anti-musical” genoem. Ek sou eerder praat van ’n “meta-musical”, ’n verhaal wat bewustelik werk met die genrekonvensies van die musiek(bly)spel en die verwagtinge van ’n musical deurbreek. Let op hoedat Selma se lewe telkens ná ’n liedjie (wat een van haar verbeeldingsvlugte uitbeeld) na ’n erger en dieper krisis beweeg, ten spyte van een van haar lewensbeginsels: sy verbeel haar dat sy in ’n musical lewe, want niks aakligs gebeur ooit in ’n musical nie. Hierdie liedjies werk dikwels om ’n onaangename moment in haar lewe mooier te maak as wat dit werklik is — sou ’n mens kon verwag dat ’n liedjie, gebou op “tel van een tot honderd-en-hoeveel”, ontroerend, boeiend en selfs op ’n vreemde manier mooi kan wees? Hoewel die liedjies ontoelaatbaar sou wees volgens die Dogme 95-reëls, groei hulle telkens uit geluide wat Selma om haar hoor. Selma se lewe is haglik. Sy woon in ’n woonwa agter weldoeners se huis en werk in ’n staalfabriek. Hier stel sy dikwels haar lewe in gevaar deur nagskof te werk, want haar sig is besig om vinnig te versleg. Sy maak geld bymekaar om te verseker dat haar seun betyds ’n operasie ondergaan sodat sy sig gered kan word. Dan steel haar weldoener die geld om hom uit sy finansiële verknorsing te red, en hy manipuleer die situasie so dat Selma hom ten slotte doodmaak. Tydens die hofsaak weier sy om Bill se geheime uit te lap en om haar fantasieë te laat vaar (soos dat sy die dogter is van ’n beroemde Tsjeggiese musical-danser wat tans in Amerika woon en deur die staat gebring word om haar getuienis as leuens te ontmasker — die rol van hierdie danser word vertolk deur Joel Grey, desjare die compère in Cabaret! ). Omdat sy aan die jurie voorgehou word as leuenaar, pleks van ’n idealistiese dromer, en bowendien ’n immigrant, word sy ter dood veroordeel. Haar vriende se pogings om haar los te kry behels die gebruik van die operasiegeld vir ’n goeie prokureur, maar Selma wil daarvan niks hoor nie, aangesien dit haar eintlike droom (goeie sig vir haar seun Gene) sal verongeluk. Willens en wetens bring sy die hoogste offer. Hierdie vlooi het nie ’n probleem met die storie en die meedoënlose eerlikheid waarmee alles gewys word nie (insluitend dit wat volg op die tweedelaaste liedjie!), maar voel saam met ander kykers dat hegter redigering die gehore met meer emosionele krag sou gelaat het om die slot te hanteer. Daar is van die tonele tussen Selma en Bill wat ongerepeteer en ongeregisseer voorkom, en werklik pla. Moes dit so geïmproviseerd wees? Dit doen afbreuk aan die kwaliteit van die res. En ek het sit en wonder hoe Björk ’n diva geword het met daardie stemmetjie, en daardie wanstaltige ou liedjies. Maar soos ’n mens meegevoer raak deur die verhaal, word jy selfs opgeneem deur hierdie vreemde musiek en word die slaankrag van die prent daardeur verhoog. Björk se optrede by die Oscars, om die genomineerde “I’ve seen it all” te sing, was eweneens ’n vreemde ervaring. Daardie swaanrok was vreemd genoeg, en die verbeeldinglose wyse waarop dit “opgevoer” is, het ’n mens net laat besef dat die liedjie en die komponis/sangeres nie met groot agting bejeën is nie. Tog was dit musikaal gesproke die interessantste van die vyf liedjies — maar sekerlik dan te veeleisend vir die stemgeregtigdes. Die rol van The sound of music as interteks in Dancer in the dark dui op die alombekendheid van hierdie hoogtepunt in Rogers en Hammerstein se skeppingsvennootskap. Selma word gekies in die hoofrol van ’n amateurproduksie daarvan, en die kykers maak ’n paar repetisies mee. Die keuse van die liedjies uit die stuk is sprekend: onder meer die Von Trapp-kinders se nagsêliedjie. Selma moet later die rol laat vaar omdat haar sig haar in die steek laat. Heelwat later, in die tronk, luister Selma deur die pype hoe daar in die kapel gesing word. Die vreemde ritme wat sy hoor, gebruik sy as “begeleiding” vir ’n enigmatiese weergawe van “My favourite things” — wat sekerlik nie oorspronklik bedoel was om kykers tot trane te dryf nie. Die wyse waarop Selma selfs in die dodesel deur musical-musiek aan die werklikheid ontsnap, roer egter baie diep. Dit herinner aan ’n oomblik uit Claude Lelouch se Les miserables (1995): toe die Joodse egpaar mekaar, na die verskrikkinge van die Tweede Wêreldoorlog, weer raakloop, begin die vrou die bekende “Cheek to cheek” te sing. Die kamera vertoon slegs haar gesig en ’n traan rol stadig oor een wang. Nog nooit (totdat Selma in haar tronksel sing) was soveel yle oppervlakkigheid so diepsinnig nie! Die goue Oscar het Dancer in the dark stief behandel. Maar dit is slegs werklik ’n kwessie as jy Oscar beskou as die finale woord in filmmeriete. En as jy uit die oog verloor dat dit makliker is om doelbewus iets onaangenaams te vergeet (ten spyte van die kwaliteit en betekeniswaarde daarvan) as wat dit is om goue beeldjies aan “maklike” flieks uit te deel.
Ek hoop al my mede-LitNet-fliekvlooie het die seremonie (en die skinnerstories!) op die een of ander manier geniet. Laat weet gerus of julle tevrede is met die uitslag — skryf aan coenraadwalters@hotmail.com Fliekvlooigroete! Coenraad |
||
© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf. |
|||
